بلاک چین
ان اف تی
استخراج
ایردراپ
فاندامنتال
متاورس
امنیت
با پیشرفت فناوری‌های مالی در سطح جهانی، کشورها به‌دنبال دیجیتال‌سازی پول ملی خود برای افزایش شفافیت، کنترل پولی و کاهش هزینه‌های اقتصادی هستند. در همین راستا، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز با هدف نوسازی زیرساخت‌های پولی و مالی کشور، پروژه‌ای نوین با فناوری بلاکچین را راه‌اندازی کرده است.
در این مقاله به معرفی و بررسی کامل این پروژه می‌پردازیم.
رمز ریال چیست؟
بانک مرکزی ایران، پروژه‌ای به نام (رمز ریال) یا همان ریال دیجیتال را راه‌اندازی کرده است. این پروژه در قالب یک ارز دیجیتال رسمی (CBDC) تعریف شده که به‌عنوان نسخه الکترونیکی پول نقد عمل می‌کند و قرار است به‌تدریج جایگزین اسکناس فیزیکی در تراکنش‌های خرد و روزمره شود. این ارز دارای پشتوانه ریال فیزیکی است.
رمز ارز ملی یک گام مهم در جهت تحقق حاکمیت پولی دیجیتال محسوب می‌شود و می‌تواند نقش مؤثری در توسعه اقتصاد دیجیتال، ارائه خدمات مالی فراگیر و بهبود سیاست‌گذاری‌های پولی کشور ایفا کند.
هدف بانک مرکزی از ایجاد رمز ریال چیست؟
هدف بانک مرکزی از ایجاد رمز ریال، کاهش وابستگی به اسکناس‌های فیزیکی و مدیریت مؤثرتر بر نقدینگی در جامعه است. یکی از دغدغه‌های اصلی اقتصاددانان، سرعت گردش پول در اقتصاد و آثار تورمی ناشی از آن است. از سوی دیگر، چاپ و توزیع گسترده اسکناس‌های ریالی فشار قابل‌توجهی بر منابع مالی کشور وارد کرده و در نهایت موجب آسیب به ثبات اقتصادی شده است.
هم‌زمان با رشد استفاده از ارزهای دیجیتال جهانی، نگرانی‌هایی درباره کاهش کنترل دولت بر عرضه پول و زیرساخت‌های پرداخت شکل گرفته است. در این میان، نقش فناوری بلاکچین در بانکداری اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است؛ چراکه با فراهم کردن بسترهای غیرمتمرکز و شفاف، می‌تواند ساختارهای سنتی کنترل پول را تضعیف کند. اگر مردم به‌طور گسترده به سمت رمزارزهای مبتنی بر بلاکچین بروند، بانک مرکزی ممکن است نظارت مؤثر خود بر جریان مالی کشور را از دست بدهد.
در پاسخ به این چالش‌ها، بانک مرکزی پروژه رمز ریال را طراحی کرده است تا ضمن حفظ حاکمیت پولی، با دیجیتال‌سازی ریال، ابزار کارآمدتری برای مدیریت پول، تسهیل پرداخت‌ها و شفاف‌سازی تراکنش‌ها در اختیار داشته باشد. در نهایت، رمز ارزش قرار است به رشد اقتصاد دیجیتال، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در نظام مالی کشور کمک کند.
استفاده از هایپرلجر فابریک در رمز ریال
پلتفرم ریال دیجیتال بر پایه فناوری بلاکچین و به‌طور خاص بر بستر Hyperledger Fabric پیاده‌سازی شده است. هایپرلجر فابریک یک زیرساخت بلاکچین سازمانی متن‌باز است که توسط بنیاد لینوکس توسعه یافته و برای استفاده در محیط‌های مالی و شرکتی طراحی شده است.
مزیت کلیدی هایپرلجر فابریک در این است که امکان ایجاد شبکه‌های مجاز (Permissioned) را فراهم می‌کند؛ یعنی تنها نهادهای تأییدشده می‌توانند به شبکه وارد شوند. این ویژگی باعث می‌شود که رمز ارز ملی هم از امنیت بالا برخوردار باشد و هم کنترل نظارتی بانک مرکزی را حفظ کند.
همچنین، هایپرلجر فابریک از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند و قابلیت شخصی‌سازی بالایی دارد. این قابلیت‌ها به بانک مرکزی و مؤسسات مالی اجازه می‌دهد تا عملکردها و سیاست‌های خاص خود را در بستر رمز ریال اجرا کنند، بدون آنکه امنیت یا حریم خصوصی کاربران به خطر بیفتد.
رمز ریال چه اهمیتی دارد؟
با ایجاد رمز ریال، ریال فیزیکی هوشمندسازی می‌شود و به شکل دیجیتال و قابل کنترل در می‌آید. این پروژه نه تنها یک ابزار پرداخت مدرن است بلکه گامی راهبردی در جهت مدرن‌سازی اقتصاد، مقابله با تخلفات مالی، و ایجاد زیرساخت‌های قابل اعتماد برای آینده دیجیتال کشور است.
هدف های کلیدی این پروژه:
-
حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه تراکنش
-
افزایش سرعت و شفافیت در پرداخت‌ها
-
مقابله با پول‌شویی و تقویت سیاست پولی
حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه تراکنش
در نظام بانکی سنتی، انجام تراکنش‌های مالی اغلب نیازمند حضور واسطه‌هایی مانند بانک‌ها، شرکت‌های پرداخت، اپلیکیشن‌های مالی و زیرساخت‌های پرهزینه است. رمز ریال این واسطه‌ها را حذف کرده و به افراد اجازه می‌دهد تا پرداخت‌ها را به صورت مستقیم از طریق کیف پول دیجیتال انجام دهند. این رویکرد باعث می‌شود:
-
فرآیند پرداخت ساده‌تر، سریع‌تر و در لحظه انجام شود.
-
کارمزدها و هزینه‌های بانکی کاهش یابد.
-
وابستگی به سیستم‌های مالی سنتی به حداقل برسد.
-
کسب‌وکارهای کوچک نیز بتوانند بدون نیاز به زیرساخت‌های پیچیده، پرداخت دیجیتال ارائه دهند.
در نتیجه، ریال دیجیتال با کاهش بار عملیاتی برای سیستم بانکی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، می‌تواند اقتصاد خرد و پرداخت‌های روزمره را متحول کند.
افزایش سرعت و شفافیت در پرداخت‌ها
با استفاده از رمز ریال، تراکنش‌های مالی به‌صورت لحظه‌ای و بدون تأخیر ثبت و پردازش می‌شوند. به دلیل اینکه این تراکنش‌ها در بستر بلاکچین و بدون دخالت واسطه انجام می‌گیرند، سرعت انجام پرداخت‌ها به‌مراتب بالاتر از روش‌های سنتی خواهد بود.
همچنین، تمامی تراکنش‌ها در شبکه ثبت می‌شوند و قابل پیگیری هستند؛ این ویژگی موجب می‌شود اطلاعات مالی دقیق‌تر، شفاف‌تر و قابل ردیابی باشد. چنین شفافیتی به دولت و نهادهای مالی کمک می‌کند تا بهتر بر جریان پول نظارت داشته باشند و از بروز فساد یا تقلب جلوگیری کنند.
مطلب پیشنهادی: آشنایی با انواع بلاکچین؛ بررسی و مقایسه بلاکچین ها
مقابله با پول‌شویی و تقویت سیاست پولی
رمز ارز ملی با دیجیتالی‌کردن کامل فرآیند پرداخت، امکان ثبت دقیق و قابل ردیابی تراکنش‌ها در بلاکچین را فراهم می‌کند. این ویژگی به بانک مرکزی و نهادهای نظارتی کمک می‌کند تا جریان مالی کشور را شفاف‌تر و منظم‌تر کنترل کنند.
در نتیجه:
-
استفاده از رمز ریال می‌تواند مانع از انتقال‌های مالی مشکوک، فرار مالیاتی و پول‌شویی شود.
-
تمام تراکنش‌ها در بستر امن و قابل بررسی ثبت شده و ردیابی آن برای نهادهای مسئول ممکن می‌شود.
-
دولت می‌تواند سیاست‌های پولی مانند کنترل نقدینگی، نرخ بهره و مدیریت تورم را با دقت بیشتر اجرا کند.
در واقع، ریال دیجیتال ابزاری برای اعمال کنترل هوشمندتر بر سیستم پولی کشور است؛ بدون نیاز به سانسور گسترده، بلکه با تکیه بر شفافیت و ساختارهای دیجیتال.
تفاوت رمز ریال با ارزهای دیجیتال جهانی چیست؟
در حالی که رمزریال به‌عنوان یک ارز دیجیتال رسمی توسط بانک مرکزی ایران صادر شده، ارزهای دیجیتال جهانی مانند بیت‌کوین، اتریوم یا حتی دلار دیجیتال ساختار، اهداف و ویژگی‌های متفاوتی دارند. در ادامه مهم‌ترین تفاوت‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
| ویژگی | رمز ریال | ارز دیجیتال جهانی |
|---|---|---|
| نهاد صادرکننده | بانک مرکزی ایران (متمرکز) | اغلب غیرمتمرکز یا توسط کشورهای دیگر |
| هدف اصلی | پرداخت داخلی، سیاست پولی | ذخیره ارزش، سرمایه‌گذاری، تراکنش جهانی |
| ثبات ارزش | پایدار، معادل یک ریال | نوسان‌پذیر (مانند بیت‌کوین) یا وابسته به ارزهای دیگر |
| قابلیت ردیابی | قابل ردیابی و شفاف برای دولت | بسته به نوع، ممکن است ناشناس یا نیمه‌شفاف باشد |
| میزان پذیرش | محدود به داخل ایران و شبکه‌های داخلی | جهانی یا منطقه‌ای، در برخی کشورها قابل معامله |
این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که رمز ریال در درجه اول ابزار دیجیتال‌سازی پول ملی ایران است، نه جایگزینی برای رمزارزهای بین‌المللی یا ابزار سرمایه‌گذاری.
ریال دیجیتال در کدام صرافی‌ها عرضه شده است؟
در حال حاضر رمز ریال یا همان رمز ارز ملی در هیچ صرافی ارز دیجیتال داخلی یا خارجی لیست نشده و فقط در فروشگاه‌ها یا کسب‌وکارهای دارای درگاه پرداخت دیجیتال قابل استفاده است.
مزایا و معایب رمز ریال
مزایا:
ارز دیجیتال ملی به‌عنوان یک ابزار نوین پرداخت دیجیتال مزایای گسترده‌ای دارد که آن را نسبت به شیوه‌های سنتی و حتی برخی رمزارزهای جهانی متمایز می‌کند. این مزایا عبارت‌اند از:
-
افزایش شفافیت مالی و کاهش پول‌شویی از مهم‌ترین اهداف رمز ریال است. با توجه به قابلیت ردیابی تراکنش‌ها در دیجیتال، هرگونه انتقال وجه یا پرداخت ثبت می‌شود و امکان بررسی دقیق آن توسط نهادهای نظارتی فراهم می‌گردد. این ویژگی به‌طور مستقیم مانع از پنهان‌کاری در جریان‌های مالی می‌شود و جلوی فعالیت‌های غیرقانونی مانند پول‌شویی، تأمین مالی تروریسم و فرار مالیاتی را می‌گیرد. شفاف‌سازی مالی در کنار حذف گردش نقدی خارج از سیستم رسمی، می‌تواند به بهبود سلامت اقتصادی کشور کمک قابل‌توجهی کند.
-
کاهش هزینه چاپ اسکناس و تسهیل پرداخت‌های خرد، یکی از اهداف اقتصادی مهم ریال دیجیتال به‌شمار می‌رود. چاپ و توزیع اسکناس فیزیکی، فرایندی پرهزینه، زمان‌بر و مستعد جعل است. با جایگزینی تدریجی پول کاغذی با رمز ریال، هزینه‌های مربوط به تولید اسکناس، حمل‌ونقل، نگهداری و جمع‌آوری آن به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، استفاده از رمز ارز ملی در پرداخت‌های خرد (مانند خرید روزانه، کرایه تاکسی، پرداخت در فروشگاه‌ها و...) باعث تسریع فرآیند خرید، کاهش نیاز به پول نقد و ساده‌سازی تراکنش‌ها برای عموم مردم می‌شود.
-
دسترسی عمومی به خدمات مالی بدون واسطه، یکی از ویژگی‌های برجسته رمزریال است که می‌تواند شکاف مالی میان اقشار مختلف جامعه را کاهش دهد. با استفاده از ریال دیجیتال، حتی افرادی که به خدمات بانکی سنتی دسترسی ندارند (مانند ساکنان مناطق محروم یا فاقد حساب بانکی)، می‌توانند با نصب کیف پول دیجیتال و احراز هویت ساده، به خدمات پرداخت دیجیتال دسترسی داشته باشند. این موضوع به گسترش فراگیری مالی کمک می‌کند و می‌تواند عدالت اقتصادی را در توزیع منابع و امکانات مالی افزایش دهد.
معایب:
-
عدم استقبال عمومی در مراحل اولیه، به‌دلیل عدم آشنایی کافی مردم با مفهوم پول دیجیتال، نبود زیرساخت‌های گسترده برای استفاده روزمره، و همچنین نگرانی‌های امنیتی و حریم خصوصی، یکی از چالش‌های مهم در شروع پروژه رمز ریال به‌شمار می‌رود. بسیاری از شهروندان هنوز اعتماد لازم به فناوری‌های مالی نوین ندارند یا آموزش کافی برای استفاده از آن‌ها را دریافت نکرده‌اند.
-
نگرانی درباره حفظ حریم خصوصی کاربران یکی از چالش‌های اساسی رمز ارز ملی محسوب می‌شود. از آنجا که رمز ریال قابلیت ردیابی کامل تراکنش‌ها را دارد، این نگرانی وجود دارد که اطلاعات مالی شهروندان در اختیار دولت یا نهادهای دیگر قرار گیرد. برخی کاربران بیم آن دارند که فعالیت‌های مالی آن‌ها تحت نظارت دائمی قرار گیرد یا برای اهداف غیرمالی مورد استفاده واقع شود. در نتیجه، مسئله اعتماد عمومی به نحوه ذخیره‌سازی، پردازش و استفاده از داده‌ها، یکی از عوامل تعیین‌کننده در موفقیت یا شکست این پروژه خواهد بود.
-
غیرقابل معامله بودن در بازارهای جهانی رمزارز یکی از محدودیت‌های اساسی ریال دیجیتالی است. به‌دلیل آنکه رمزریال تنها در چارچوب سیستم مالی داخلی و تحت نظارت بانک مرکزی ایران طراحی شده، امکان خرید، فروش یا تبدیل آن در صرافی‌های بین‌المللی وجود ندارد. این ویژگی باعث می‌شود که این ارز دیجیتالی جدید تنها برای پرداخت‌های داخلی و تعامل با کسب‌وکارهای ایرانی کاربرد داشته باشد و قابلیت استفاده در تراکنش‌های بین‌المللی یا سرمایه‌گذاری خارجی را نداشته باشد. در نتیجه، کاربران نمی‌توانند از رمز ریال به‌عنوان یک دارایی جهانی مانند بیت‌کوین یا تتر استفاده کنند.
چگونه می‌توان از ریال دیجیتال استفاده کرد؟
برای استفاده از رمز ارز ملی، کاربران ابتدا باید یک کیف پول دیجیتال (اپلیکیشن رسمی بانک مرکزی یا بانک‌های همکار) روی تلفن همراه خود نصب کنند. پس از نصب، فرآیند احراز هویت با استفاده از اطلاعات شخصی مانند شماره ملی، شماره تلفن و اطلاعات بانکی انجام می‌شود.
پس از احراز هویت، فرد می‌تواند کیف پول خود را با رمزریال شارژ کند؛ این کار از طریق اتصال حساب بانکی یا مراجعه حضوری به شعب بانک قابل انجام است. کیف پول رمز ریال بستری است برای ذخیره و مدیریت موجودی دیجیتال کاربران. این کیف پول‌ها به دو صورت شخصی و تجاری تعریف شده‌اند و هرکدام سقف مشخصی برای ذخیره و گردش رمز ریال دارند. کاربران شخصی می‌توانند از کیف پول برای پرداخت‌های خرد، خرید کالا یا خدمات، و انتقال وجه به دیگر کاربران استفاده کنند. پرداخت‌ها به‌صورت لحظه‌ای و از طریق اسکن QR یا انتخاب گیرنده از فهرست مخاطبان انجام می‌شود.
مطلب پیشنهادی: معرفی بهترین کیف پول های ارز دیجیتال
5. جمع‌بندی
رمز ریال گامی مهم در مسیر دیجیتالی‌شدن اقتصاد ایران است. این پروژه می‌تواند خدمات بانکی و پرداختی را سریع‌تر، شفاف‌تر و اقتصادی‌تر کند. اما موفقیت آن وابسته به پذیرش عمومی، توسعه کیف پول‌ها و اطمینان از امنیت داده‌هاست.
