لایه دوم اتریوم چیست؟ بهترین ارزهای لایه دو اتریوم

اتریوم به‌عنوان محبوب‌ترین بستر قراردادهای هوشمند، طی سال‌های گذشته با دو چالش جدی روبه‌رو بوده است: کارمزدهای بالا و سرعت محدود در پردازش تراکنش‌ها. با افزایش تعداد کاربران دیفای، NFT و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز، فشار روی شبکه اصلی بیشتر شد؛ به‌طوری‌که بسیاری از کاربران کوچک، به دلیل هزینه بالای کارمزدها، از فعالیت در اکوسیستم اتریوم بازماندند. این مشکل باعث شد هم توسعه‌دهندگان و هم سرمایه‌گذاران به دنبال راهکاری برای افزایش مقیاس‌پذیری در کنار حفظ امنیت اتریوم باشند.

لایه دوم اتریوم چیست؟

لایه دوم اتریوم (Ethereum Layer 2) به مجموعه‌ای از راهکارها گفته می‌شود که روی شبکه اصلی اتریوم ساخته می‌شوند اما تراکنش‌ها را خارج از زنجیره اصلی پردازش می‌کنند. در نهایت، نتیجه این تراکنش‌ها به اتریوم بازگردانده می‌شود تا امنیت و شفافیت آن‌ها تضمین شود. به زبان ساده، لایه دوم مثل یک «بزرگراه کمکی» برای شبکه اصلی عمل می‌کند که بار ترافیکی را کاهش می‌دهد و تجربه کاربری سریع‌تر و ارزان‌تری را فراهم می‌سازد.

انواع راهکارهای لایه دوم اتریوم

راهکارهای لایه دوم اتریوم انواع مختلفی دارند و در ادامه با مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شویم:

۱. رول‌آپ‌ها (Rollups)

اصلی‌ترین و محبوب‌ترین دسته لایه دوم‌ها هستند.

Optimistic Rollups 
در این روش، تراکنش‌ها روی لایه دوم اجرا می‌شوند و فقط داده‌های خلاصه به اتریوم ارسال می‌شود. فرض بر این است که همه تراکنش‌ها درست هستند، مگر اینکه در دوره چالش (معمولاً ۷ روز) کسی تقلب را ثابت کند.

• مزیت: کارمزد پایین، سازگاری بالا با قراردادهای هوشمند اتریوم.

• ایراد: برداشت دارایی زمان‌بر است و معمولاً نیاز به پل‌های سریع دارد.

ZK-Rollups
در این روش، هر دسته تراکنش همراه با یک اثبات رمزنگاری (ZK-Proof) به شبکه اصلی ارسال می‌شود. این اثبات نشان می‌دهد که تمام تراکنش‌ها معتبر بوده‌اند، بدون نیاز به بررسی تک‌تک آن‌ها روی اتریوم.

• مزیت: نهایی‌سازی سریع، برداشت فوری، امنیت بالا.

• ایراد: فناوری پیچیده‌تر و هزینه‌برتر برای توسعه.

۲. سایدچین‌ها (Sidechains)

سایدچین‌ها بلاکچین‌هایی مستقل هستند که در کنار اتریوم فعالیت می‌کنند و از طریق پل‌ها (Bridge) با آن ارتباط دارند. این زنجیره‌ها می‌توانند تراکنش‌ها را با سرعت بالا و کارمزد پایین پردازش کنند، اما چون از مکانیزم اجماع و اعتبارسنجی خودشان استفاده می‌کنند، امنیت‌شان مستقیماً به اتریوم متکی نیست.

۳. راهکارهای دیگر لایه دوم

• State Channels: کانال‌های پرداختی هستند که برای تراکنش‌های مکرر بین دو یا چند طرف کاربرد دارند. تراکنش‌ها خارج از بلاکچین انجام می‌شوند و فقط نتیجه نهایی روی اتریوم ثبت می‌شود.

• Plasma: یکی از اولین ایده‌های مقیاس‌پذیری اتریوم بود. با وجود نقش تاریخی‌اش، امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، چون رول‌آپ‌ها کارایی بیشتری دارند.

• Validium و Volition: نسخه‌های پیشرفته‌تر از رول‌آپ‌های ZK هستند که داده‌های تراکنش را خارج از اتریوم ذخیره می‌کنند. این روش باعث کاهش چشمگیر هزینه‌ها می‌شود، اما در عوض کمی از امنیت و شفافیت لایه اول فاصله می‌گیرد.

مهم‌ترین پروژه‌های لایه دوم اتریوم

• آربیتروم Arbitrum: بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین شبکه Optimistic Rollup از نظر ارزش قفل‌شده (TVL). جامعه کاربری فعال و اپلیکیشن‌های متنوعی دارد و یکی از پررونق‌ترین اکوسیستم‌ها در دیفای محسوب می‌شود.

• آپتیمیسم Optimism: علاوه بر نقش مهم در توسعه لایه دوم‌ها، با معرفی OP Stack زیرساختی ایجاد کرده که پروژه‌ها می‌توانند زنجیره‌های اختصاصی خود را روی آن بسازند. این رویکرد، آینده «Superchain» را هدف گرفته است.

• بیس Base (متعلق به Coinbase): شبکه‌ای مبتنی بر OP Stack که به دلیل پشتیبانی صرافی بزرگ Coinbase رشد سریعی داشته است. جالب اینکه این شبکه توکن اختصاصی ندارد اما به‌سرعت کاربران و پروژه‌های زیادی را جذب کرده است.

• زدکی سینک zkSync Era: یکی از اولین ZK-Rollupهایی است که تجربه کاربری روان و برداشت‌های سریع را در اولویت قرار داده. این شبکه تلاش می‌کند کاربر عادی بدون درگیر شدن با پیچیدگی‌های فنی بتواند از مزایای لایه دوم استفاده کند.

• استارک نت StarkNet: بر پایه تکنولوژی STARK ساخته شده و از زبان برنامه‌نویسی اختصاصی به نام Cairo استفاده می‌کند. این رویکرد باعث شده StarkNet در میان توسعه‌دهندگان علاقه‌مند به راهکارهای پیشرفته رمزنگاری جایگاه ویژه‌ای پیدا کند.

• پالیگان زدکی Polygon zkEVM: نسخه‌ای از شبکه پالیگان است که به طور کامل با اتریوم سازگار (EVM-equivalent) طراحی شده. این یعنی قراردادهای هوشمند اتریوم بدون تغییر می‌توانند روی آن اجرا شوند، با همان امنیت و در عین حال کارمزد پایین‌تر.

معروفترین ارزهای لایه دو اتریوم

• Mantle (MNT) – منتل

• Polygon Ecosystem Token (POL) – پالیگان (توکن جدید اکوسیستم پالیگان، جایگزین MATIC)

• Arbitrum (ARB) – آربیتروم

• Optimism (OP) – آپتیمیسم

• Stacks (STX) – استکس

• Immutable X (IMX) – ایمیوتیبل ایکس

• StarkNet (STRK) – استارک‌نت

• zkSync (ZK) – زد‌کی‌سینک

مزایا و معایب لایه دوم اتریوم

مزایا

• مقیاس‌پذیری بیشتر: با افزایش ظرفیت پردازش تراکنش‌ها، شبکه اتریوم می‌تواند میلیون‌ها کاربر و اپلیکیشن را پشتیبانی کند.

• بهبود تجربه کاربری: تراکنش‌های سریع و روان باعث می‌شود استفاده از اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز راحت‌تر و نزدیک‌تر به اپلیکیشن‌های سنتی شود.

• افزایش جذب توسعه‌دهنده و سرمایه‌گذار: زیرساخت ارزان‌تر و کارآمدتر، پروژه‌های جدید را ترغیب می‌کند روی اتریوم بسازند.

معایب

• تمرکز در بخش Sequencer: خطر سانسور یا خرابی در کوتاه‌مدت.

• برداشت‌های زمان‌بر در Optimistic Rollups: نیاز به پل‌های واسطه برای سرعت بیشتر.

• پیچیدگی توسعه ZK-Rollups: هزینه و دانش تخصصی بالاتر برای ساخت و نگهداری.

کاربردهای لایه دوم در دنیای واقعی

• دیفای و صرافی‌های غیرمتمرکز (DeFi & DEXs): لایه دوم امکان انجام معاملات و تأمین نقدینگی را با سرعت بالا و کارمزد پایین فراهم می‌کند. این موضوع باعث شده کاربران بیشتری وارد دیفای شوند و پروژه‌ها بتوانند تجربه‌ای شبیه صرافی‌های متمرکز اما غیرمتمرکز ارائه دهند.

• NFT و بازی‌های بلاکچینی (GameFi & NFT): خرید و فروش NFT یا اجرای بازی‌های بلاکچینی معمولاً نیازمند تعداد زیادی تراکنش کوچک است. لایه دوم‌ها این فرآیند را ارزان‌تر و روان‌تر می‌کنند و به رشد سریع این صنعت کمک می‌کنند.

• پرداخت‌های روزمره و میکروترنزاکشن‌ها: کاربران می‌توانند پرداخت‌های خرد (مثلاً پرداخت درون‌برنامه‌ای یا خریدهای کوچک) را روی لایه دوم با کارمزدی ناچیز انجام دهند. این تجربه به تراکنش‌های بانکی شباهت پیدا می‌کند اما با مزیت غیرمتمرکز بودن.

• شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز (SocialFi): برخی پلتفرم‌های اجتماعی غیرمتمرکز، مثل پروژه‌هایی که روی Base ساخته شده‌اند، از لایه دوم برای مدیریت تعاملات سریع و کم‌هزینه استفاده می‌کنند. این موضوع مسیر را برای رشد نسل جدیدی از شبکه‌های اجتماعی باز کرده است.

آینده لایه دوم‌ها

با اجرای ارتقاهای اتریوم مثل EIP-4844 و توسعه پروژه‌هایی مانند Superchain (Optimism) و Orbit (Arbitrum)، انتظار می‌رود هزینه‌ها باز هم کاهش یافته و امکان ساخت زنجیره‌های اختصاصی (App Chains) بیشتر شود. علاوه بر این، غیرمتمرکزسازی Sequencerها گام بزرگی برای افزایش امنیت و اعتماد خواهد بود.

راهنمای کاربران و سرمایه‌گذاران

• اگر توسعه‌دهنده هستید و به سازگاری کامل با ماشین مجازی اتریوم EVM نیاز دارید: Optimism و Arbitrum انتخاب‌های مناسبی هستند.

• اگر سرعت برداشت و نهایی‌سازی تراکنش برای شما مهم است: به سراغ zkSync، StarkNet یا Polygon zkEVM بروید.

• اگر به دنبال هزینه بسیار پایین برای اپلیکیشن‌های اجتماعی یا بازی هستید: راهکارهای Validium یا Sidechain را بررسی کنید.

برای سرمایه‌گذاری، توجه داشته باشید همه شبکه‌ها توکن اختصاصی ندارند (مثل Base). در مقابل، توکن‌هایی مثل ARB و OP نقش حاکمیتی دارند و بخش مهمی از اکوسیستم هستند.

جمع‌بندی

لایه دوم‌ها آینده مقیاس‌پذیری اتریوم هستند. آن‌ها هزینه‌ها را کاهش می‌دهند، سرعت را افزایش می‌دهند و در عین حال امنیت شبکه اصلی را حفظ می‌کنند. با رشد پروژه‌های جدید و ارتقاهای اتریوم، نقش لایه دوم‌ها در اقتصاد غیرمتمرکز روزبه‌روز پررنگ‌تر خواهد شد.